طلای سرخ خراسان جنوبی، نماد هویت و فرهنگ کویر، در معرض خطر است؛ کاهش آب، افزایش هزینهها و صادرات خام، زعفرانکاران را به گلایه واداشته و آینده این محصول ارزشمند را با تهدید مواجه کرده است.
خراسان جنوبی، خراسان جنوبی، سرزمین کویر و طلای سرخ، سالهاست جایگاه دومین تولیدکننده بزرگ زعفران کشور را در اختیار دارد. اما کشاورزان این دیار اکنون با بحرانهای چندگانه مواجهاند؛ خشکسالیهای پیدرپی، افزایش هزینههای تولید و نوسانات بازار، سهم آنان از این محصول ارزشمند را کاهش داده و نگرانیها درباره آینده زعفران ایران را افزایش داده است.زعفران برای مردم خراسان جنوبی تنها یک محصول کشاورزی نیست؛ بلکه بخشی از هویت، فرهنگ و زندگی آنان است. هر رشته باریک و بنفش این گل، داستانی از تلاش، صبوری و عشق کشاورزان کویر را روایت میکند. با این حال، نبود برند ملی معتبر و ضعف در فرآوری و صادرات، سود اصلی این طلای سرخ را به واسطهها و شرکتهای خارجی منتقل میکند.
خشکسالی و کمآبی؛ تهدید جدی تولیدرضازاده، کشاورز نمونه فردوس، میگوید: سالهاست با کمآبی و کاهش سطح آب قناتها و چاهها دستوپنجه نرم میکنیم. امسال حتی با افزایش ساعات آبیاری، محصولم نصف سال گذشته خواهد بود.او افزود: کمبود آب باعث شده نتوانم کوددهی مناسب انجام دهم و زعفران در معرض آفات و قارچ قرار گیرد. قیمت کنونی زعفران هر کیلو ۱۶۰ تا ۱۷۰ میلیون تومان است، اما هزینههای تولید بسیار بالاتر است.رضازاده همچنین از عملکرد بیمهها و نبود حمایت مسئولان گلایه کرد و گفت: حتی پس از انتخاب به عنوان کشاورز نمونه، هیچ مسئولی به مزرعه من سر نزده است.ولیالله امینی، دیگر زعفرانکار نمونه، درباره کاهش چشمگیر تولید توضیح داد: گرمای غیرمعمول فروردین و کمبود بارندگی باعث شد امسال تولید من حدود ۶۰ درصد کاهش یابد. حتی افزایش قیمت به ۲۵۰ میلیون تومان هم پاسخگوی هزینههای سرسامآور کاشت، داشت و برداشت نیست.وی هشدار داد که عرضه کود و سموم تقلبی و نبود نظارت کافی، مشکلاتی جدی برای کشاورزان ایجاد کرده است و تأکید کرد: برای حل واقعی مشکلات، لازم است همه گروهها و شوراهای مرتبط با زعفران در قالب یک سازمان ملی یکپارچه شوند.
بازار و صادرات؛ زعفران ایران در خطر خامفروشیبازار صادرات زعفران نیز چالش دیگری برای کشاورزان است. محسن احتشام، رئیس شورای ملی زعفران، گفت: ۸۵ درصد زعفران ایران به صورت خام و فلهای صادر میشود و تنها ۱۵ درصد با بستهبندی و برند ایرانی به بازارهای جهانی میرسد. این موضوع موجب کاهش درآمد کشاورزان و تضعیف برند ملی شده است.او افزود: ثبت برند ملی زعفران ایران در ۶۰ کشور جهان میتواند اعتبار بینالمللی محصول را افزایش دهد و مانع سوءاستفاده برندهای خارجی شود.همچنین، مشکلات نظام بانکی و بازگشت ارز نیز بر صادرات تأثیر گذاشته و باعث شده بازارهای بینالمللی متناسب با رشد سطح زیرکشت توسعه نیابند.
هزینههای سرسامآور و سرمایهگذاری ناکافیهزینههای تولید زعفران از کاشت تا برداشت، هر ساله افزایش یافته است. امینی توضیح داد: برای احداث یک هکتار مزرعه مکانیزه، حدود یک و نیم میلیارد تومان سرمایه نیاز است. در حالی که قیمت زعفران حتی در بهترین شرایط، هزینهها را پوشش نمیدهد.او درباره تقلبی بودن برخی نهادهها افزود: آفات و بیماریها با سموم تقلبی تشدید میشوند و کشاورزان ضرر میکنند، اما هیچ نظارت جدی وجود ندارد.
اهکارها و چشمانداز آیندهمحسن اسفندیاری، رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی، گفت: تمرکز ما بر افزایش بهرهوری در واحد سطح و استفاده بهینه از منابع آبی است. پیشبینی میکنیم امسال تولید زعفران خشک به حدود ۴۲ تن برسد که افزایش حدود ۲۰ درصدی نسبت به سال گذشته را نشان میدهد.وی افزود: حمایت از صنایع بستهبندی، فرآوری و توسعه زنجیره تولید، همراه با جذب سرمایهگذاری و اعطای تسهیلات کمبهره، از اولویتهای اصلی ماست.اسفندیاری همچنین درباره صادرات گفت: اکنون عمده طلای سرخ خراسان جنوبی به کشورهای چین، امارات، اسپانیا و کشورهای حاشیه خلیج فارس صادر میشود، اما تلاش ما افزایش ارزش افزوده و تثبیت برند ایرانی است.
نجات طلای سرخ نیازمند عزمی ملیطلای سرخ خراسان جنوبی با تمام ارزش و شهرت جهانی، همچنان با تهدیدهای جدی روبهروست؛ خشکسالی، افزایش هزینهها، خامفروشی و نبود برند ملی، معادله تولید و درآمد کشاورزان را پیچیده کرده است.کشاورزان، کارشناسان و مسئولان تأکید دارند که تنها راه نجات زعفران ایران، ایجاد سازمان ملی زعفران است؛ سازمانی که بتواند سیاستگذاری، صادرات، برندینگ و فرآوری را یکپارچه کند. در غیر این صورت، جیغ بنفش زعفرانکاران، همانند بسیاری از فریادهای دیگر، در بادهای گرم کویر گم خواهد شد.
