پرونده ویژه «اشتغال دانش‌بنیان»| ایده فناورانه زنجیره فرآوری زرشک خراسان جنوبی را تکمیل کرد
ایده‌ای فناورانه حلقه مفقوده زنجیره فرآوری دردانه محصول جهانی خراسان جنوبی را فراهم کرد و این ایده با راه‌اندازی نخستین ترمینال ضبط زرشک ایران در خراسان جنوبی و واحد تولید بوجاری و سورت عملی شد.
به گزارش روابط عمومی اتاق بازرگانی بیرجند به نقل از خبرگزاری فارس- خراسان جنوبی؛ از این محصول، می‌توان به عنوان ناجی کشاورزی خراسان جنوبی در کنار دیگر محصولات مزیت‌دار این استان یاد کرد چرا که وقتی قهر دو دهه‌ای طبیعت تیشه به ریشه محصولات کشاورزی پر آب بر زد این تک محصول جهانی خراسان جنوبی به تنهایی توانست جایگاه این استان را در ایران و جهان حفظ کند.
خراسان جنوبی به واسطه داشتن زرشک و تولید ۹۸ درصد زرشک ایران و جهان مقام اول را در دنیا به خود اختصاص داده است و ۳۶ هزار بهره‌بردار در این استان از محل درآمد این یگانه محصول جهانی ارتزاق می‌کنند.
اما آن چه طی این سال‌ها چون تیغ‌های تیز زرشک قلب و جان زرشک‌کاران خراسان جنوبی را خراشیده و می‌خراشد بهره‌وری پایینی است که از رنج و زحمت این محصول که یک سال در میان باردهی دارد نصیبشان می‌شود و سود اصلی مثل همیشه به جیب دلالان و واسطه‌ها رفته و می‌رود.
دیگر مسئله اساسی در زمینه این تک محصول جهانی خراسان جنوبی این است که چون با روش‌های سنتی مراحل بعد از برداشت محصول توسط بهره‌برداران انجام می‌شود شاید چندان خواهانی در بازارهای جهانی و داخلی نداشته باشد.
پا نهادن در میدان فراوری زرشک
اما مردی از مردان پایتخت یاقوت‌های سرخ ایران و جهان که خود رنج و درد بهره برداران این خطه ضربه خورده از قهر ۲۲ ساله طبیعت را به خوبی درک کرده بعد از طی کردن فراز و نشیب‌ها و آزمون و خطاهای بسیار پا در میدان فراوری این دردانه محصول جهانی نهاده است تا هم محصول بهره‌برداران را بدون واسطه خریداری کند و هم محصول بازار پسند و بهداشتی آن هم با استانداردها مورد قبول مشتریان داخلی و خارجی روانه بازار کند.
البته بازار پسندی محصولش به این واسطه است که از دانش نوین برای مراحل فراوری و بسته‌بندی زرشک آن هم برای اولین بار در ایران و جهان بهره برده است، چرا که این محصول خاص خراسان جنوبی ست و نمونه‌ای در دیگر نقاط کشور و جهان از آن یافت نشده تا او با الگو برداری از آن گام در میدان تولید و فراوری این یگانه محصول جهانی خراسان جنوبی بگذارد.
اولین پایانه ضبط و کارخانه بوجاری و سورت زرشک
احسان بیکی، یکی از اهالی حوزه دانش و تلاش در خراسان جنوبی ست که با گام نهادن در بخش کشاورزی و صنایع تبدیلی آن و نقشه راهی که برای خود در این مسیر دشوار و ثانیه‌ای پیشرفت علم و فناوری ترسیم کرده است به مدد زرشک کاران خراسان جنوبی آمده تا با راه اندازی اولین پایانه ضبط و کارخانه تولید بوجاری و سورت زرشک التیام بخش خراش‌های عمیق رنج‌های بی حاصل بهره برداران این تک محصول جهانی خراسان جنوبی باشد.
این طور خود را معرفی می کند: «احسان بیکی هستم حوزه فعالیتم کشاورزی و صنایع تبدیلی کشاورزی ست با تمرکز بر تولید محصولات استراتژیک خراسان جنوبی و فرآوری آن».
اما چرا گام در این راه نهاده است؟ پاسخش این است که ۹۸ درصد زرشک بی دانه دنیا در خراسان جنوبی تولید می‌شود و ۳۶ هزار بهره بردار از این محصول در استان کسب روزی می‌کنند. نبود واحد بوجاری و سورت زرشک در خراسان جنوبی مرا به این ایده واداشت که یک واحد به طور کامل مکانیزه در زمینه بوجاری و سورت زرشک طراحی و بهره برداری برسانم. مدت زمان زیادی طول کشید تا این ایده به سرانجام برسد اما بالاخره به لطف خدا موفق به راه اندازی اولین واحد تولیدی بوجاری و سورت زرشک در خراسان جنوبی و کشور شدم.
طراحی الگویی مبتنی بر آزمون و خطا
این کارآفرین فناور حوزه کشاورزی مراحلی را که طی کرد تا این واحد تولیدی را برای اولین بار در ایران و خراسان جنوبی راه اندازی کند را این طور بیان کرد: همان طور که می‌دانید عمده تولید محصول زرشک ایران و جهان در خراسان جنوبی ست و تاکنون نیز هیچ محققی در زمینه فراوری این محصول به صورت صنعتی و متناسب با دانش روز در هیچ کجای دنیا و ایران کاری انجام نداده بود یعنی به اصطلاح هیچ منبعی نبود تا برای الگو برداری به آن مراجعه کرد به همین واسطه مجبور به طراحی الگویی مبتنی بر آزمون و خطا بودم و با محصولات تولیدی خود در مزرعه این دستگاه را طراحی و به بهره‌برداری رساندم.
لازم به یادآوری است که محصول‌دهی زرشک یک سال در میان است به همین واسطه دو سال زمان صرف شد تا محصول زرشک وارد کارخانه شده و طراحی‌های اولیه دستگاه انجام شود. پس از دو سال آزمون و خطا بالاخره دستگاه طراحی شده به بهره برداری رسید و اکنون این دستگاه با دقت و ظرفیت بسیار بالایی در مجموعه مشغول به کار است.
خشک کردن و پاک کردن غیر بهداشتی زرشک
چرایی طراحی و راه اندازی این دستگاه را کارآفرین حوزه کشاورزی و صنایع تبدیلی آن را این گونه تشریح کرد: همان طور که می دانید مراحل بعد از برداشت زرشک در خراسان جنوبی از گذشته تاکنون به صورت‌های مختلف چون خشک کردن در خرمن و بارگاه‌ها انجام می‌شود که این روش‌ها چندانی بهداشتی نبوده و بار میکروبی محصول را چندین برابر می‌کند برای اینکه محصول بهداشتی و مشتری پسند وارد بازار شود لازم است مراحل بعد از برداشت به طور کامل صنعتی و با کمترین استفاده از دست باشد که در واحد تولیدی بوجاری و سورت زرشکی که ما طراحی و راه اندازی کرده‌ایم این اتفاق افتاده است.
به گفته وی اکنون در بیش از ۹۰ درصد کارگاه‌های زرشک پاکنی مسائل بهداشتی رعایت نمی‌شود و محصول دارای بار میکروبی بالایی‌ست، چرا که همه مراحل کار سنتی و با دست انجام می‌شود.
در این واحد تولیدی محصول بعد از خریداری طی ۸ مرحله با حداقل نیروی انسانی و به صورت پیوسته با حفظ شرایط بهداشتی پاک و آماده بسته‌بندی می‌شود.
احیای زرشک با بخور
موضوع دیگر که در مورد زرشک وجود دارد، احیا محصول خشک شده است که وقتی زرشک از تالار جدا می‌شود برای این که بتوان آن را پاک کرد یا به اصطلاح مراحل بوجاری و سورت آن را انجام داد نیاز به مقداری رطوبت دارد که قابل پاک کردن باشد که این کار در کارگاه‌های سنتی به صورت غیر بهداشتی انجام می‌شود و همین اقدام بالارفتن بار میکروبی زرشک را در پی دارد.
اما در این کارخانه مرطوب شدن زرشک خشک به صورت بخور است و در نهایت محصولی که وارد بازار می‌شود از کیفیت بالایی برخوردار است که دریافت نشانه سیب سلامت و نشان علمی استاندارد که این کارخانه دریافت کرده نشان از تولید بهداشتی محصول زرشک آن دارد.
علاوه بر این هنگامی که زرشک مراحل مختلف را به وسیله دستگاه‌ها برای پاک کردن طی می‌کند زرشک‌های پوچ، شکسته شده و… از زرشک خوب و مرغوب جدا شده و زرشکی یکدست و یکسان وارد بازار می‌شود.
این اقدام بالا رفتن ارزش افزوده محصول را در پی دارد که سود حاصل از آن به جیب کشاورز می‌رود.
علاقمندان با ایده‌های نو پا به میدان بگذارند
توصیه‌اش هم به آن‌هایی که قصد ورود به این عرصه را دارند این است که تولید ۲۵ تا ۲۶ هزار تن زرشک خشک در سال فضای بسیار خوبی را برای فعالیت‌های تولیدی در این عرصه برای علاقمندان در حوزه بازرگانی و فراوری این محصول باز کرده است اما به دلیل فساد پذیر سریع زرشک به طور حتم آن‌هایی که می‌خواهند وارد این عرصه شوند باید با دقت، آهسته و آگاهانه و با ایده‌های نو ورود کنند چرا که دیگر فعالیت در عرصه سنتی در دنیای امروز پاسخ‌گو نیست و جهان امروز تشنه ایده‌های جدید و حرکت‌های جدید است، به ویژه برای محصولی که خاص خراسان جنوبی است.
وی همچنین خواستار گره‌زدن روش‌های سنتی و مدرن در این عرصه توسط آن‌هایی که می خواهند پا به این میدان بگذارند می‌شود.
افق پیش روی این کارآفرین
در مورد برنامه‌اش برای آینده هم این طور بیان کرد که یکی از معضلات این تک محصول جهانی در خراسان جنوبی صدور و شناساندن آن به مشتریان داخلی و خارجی است که با راه اندازی این واحد تولیدی که با کمترین دخالت دست سورت و بوجاری آن انجام می‌شود امید است که صادرات این محصول بیش از پیش رونق یابد و همه و ایرانیان با مزایا و خواص بسیار این محصول آشنا شوند.
این کارآفرین یگانه محصول خراسان جنوبی، شکست را مقدمه پیروزی می‌داند، هر چند که شعاری کلیشه‌ای ست اما وی هم بارها شکست خورده اما این شکست‌ها سبب نشده تا ناامید شود و ادامه راه را نپیماید بلکه هر شکست توشه راهی شده برای ادامه این مسیر ناهموار.
با راه اندازی این واحد تولیدی به عنوان نخستین ترمینال ضبط زرشک کشور در خراسان جنوبی توانسته همانند یک مرکز خرید برای زرشک کاران سخت کوش عمل کند و محصول هر زرشک کاری را به هر میزان باشد خریداری کند که این اقدام وی، حذف دلالان و واسطه‌ها را در پی داشته است.
چالش اساسی کمبود نقدینگی
سخن پایانی‌اش هم این است که هر مجموعه تولیدی آن هم در این برهه خاص مسائل و مشکلات خویش را دارد اما چالش اساسی این واحد تولیدی نیز مانند دیگر واحدها موضوع نقدینگی است که از بانک‌ها خراسان جنوبی می‌خواهد همراهی بیشتری با وی داشته باشند تا بتواند محصول زرشک بهره برداران را بدون واسطه خریداری کند و منفعت بیشتری نصیب زرشک کاران با خرید به موقع محصول‌شان شود.
امید که این دانه دانه‌های ریز یاقوت سرخ چرخ کارخانه‌اش را بیش از پیش به گردش در آورد و با تولید بسته بسته‌های زرشک مرغوب زمینه صدور و منفعت آن برای وی و زرشک کاران خراسان جنوبی بیش از پیش فراهم آید.
