در حالی که محدودیت منابع آبی به یکی از چالشهای اصلی خراسان جنوبی تبدیل شده، اجرای پروژههای کلان تأمین آب، از جمله طرح انتقال آب از دریای عمان، امیدها را برای عبور تدریجی استان از شرایط پرتنش آبی افزایش داده است.
خراسان جنوبی سالهاست با کمآبی دستوپنجه نرم میکند؛ تداوم خشکسالی، افت محسوس سطح آبهای زیرزمینی و وابستگی سنگین استان به این منابع محدود، شرایطی ایجاد کرده که آینده آب در این استان کویری را به یکی از مهمترین دغدغههای تصمیمگیران و مردم تبدیل کرده است.
آمارهای رسمی نشان میدهد بیش از ۹۰ درصد مساحت خراسان جنوبی در دهه گذشته درجاتی از خشکسالی را تجربه کرده و تقریباً تمام منابع آب سطحی از دست رفته است؛ بهطوریکه بیش از ۹۵ درصد نیاز آبی استان از سفرههای زیرزمینی تأمین میشود.
اضافهبرداشت سالانه، افت مداوم سطح آب و ناپایداری دشتها، زنگ خطر ورود به مرحلهای غیرقابل بازگشت را به صدا درآورده است.
در چنین شرایطی، انتقال آب از دریای عمان بهعنوان یک راهکار ملی و فرابخشی، به کانون توجهها در شرق کشور تبدیل شده است؛ طرحی که قرار است در کنار مدیریت مصرف، بخشی از فشار سنگین بر منابع داخلی را کاهش دهد و چشماندازی تازه برای تأمین آب شرب، صنعت و توسعه پایدار خراسان جنوبی ترسیم کند.
حسین سبحانی، یک کارشناس منابع آب در گفتوگو با خبرنگار فارس میگوید: وقتی بیشترین سهم تأمین آب یک استان از منابع زیرزمینی باشد، بدون ورود منابع جایگزین، دیریازود با بحران غیرقابلبازگشت مواجه میشویم؛ بحرانی که آثار آن فقط در کشاورزی خلاصه نمیشود.
فشار بر منابع زیرزمینی؛ مسئلهای فراتر از آمار
بررسیهای میدانی نشان میدهد بخش قابلتوجهی از دشتهای خراسان جنوبی در وضعیت ناپایدار قرار گرفتهاند. افت سطح آب، کاهش کیفیت منابع و افزایش هزینه تأمین آب، شرایطی ایجاد کرده که مدیریت مصرف بهتنهایی پاسخگوی نیاز استان نیست.
عباس سارانی، مدیرعامل شرکت آب منطقهای خراسان جنوبی، با اشاره به شرایط منابع آبی استان میگوید: برنامهریزیها نشان میدهد که آب دریای عمان در سال ۱۴۰۶ به زاهدان و در سال ۱۴۰۸ به مشهد خواهد رسید. سهم خراسان جنوبی از این پروژه، سالانه ۶۰ میلیون مترمکعب برای مصارف صنعتی و حدود ۷ میلیون مترمکعب برای شرب است. کارشناسان معتقدند این میزان، فشار بر سفرههای زیرزمینی را کاهش داده و امکان توسعه پایدار کشاورزی و صنایع را فراهم خواهد کرد.
وی گفت: خشکسالیهای طولانی، کاهش منابع آب و فرونشست زمین، استان را در دهههای گذشته با مشکلات جدی مواجه کرده بود. حدود ۴۷۵ روستای استان با جمعیتی بیش از ۶۵ هزار نفر، هماکنون آب شرب خود را از طریق تانکر دریافت میکنند. بااینحال، اجرای طرح انتقال آب، چشمانداز روشنی برای کاهش این فشار انسانی و بازگرداندن زندگی به روستاها ایجاد کرده است.
انتقال آب از دریای عمان؛ راهکاری در مقیاس ملی
در چنین شرایطی، طرح انتقال آب از دریای عمان بهعنوان یکی از بزرگترین پروژههای زیرساختی کشور، توجه ویژهای را به خود جلب کرده است. این طرح که استانهای شرقی و فلات مرکزی را پوشش میدهد، باهدف تأمین آب پایدار برای بخش صنعت و بخشی از مصارف شرب طراحی شده است.
به گفته مسئولان اجرایی، خراسان جنوبی نیز سهم مشخصی از این پروژه دارد؛ سهمی که میتواند نقش مهمی در کاهش فشار بر منابع داخلی استان ایفا کند.
سارانی در این باره توضیح میدهد: طرح انتقال آب دریای عمان شامل آبگیر، تأسیسات آبشیرینکن و خط انتقال به طول بیش از هزار کیلومتر است. در خراسان جنوبی تمرکز فعلی بر آمادهسازی مسیر انتقال است تا با ورود لولهها، اجرای پروژه بدون وقفه انجام شود.
آمادهسازی استان برای ورود پروژه
بر اساس اعلام شرکت آب منطقهای، عملیات مسیرسازی خط انتقال در خراسان جنوبی با پیشرفت قابلتوجهی در حال انجام است. این عملیات شامل تسطیح و آمادهسازی مسیرهایی است که قرار است لولههای انتقال آب از آن عبور کنند.
یکی از مدیران اجرایی پروژه به فارس میگوید: مسیر سازی شاید در نگاه اول کمتر دیده شود، اما اگر این مرحله بهدرستی انجام نشود، در زمان لولهگذاری پروژه با تأخیرهای جدی مواجه خواهد شد.
محمدحسن اسدی، مدیرعامل شرکت تأمین آب صنایع و معادن هم میگوید:با اجرای کامل پروژه، سالانه حدود ۴۵۰ میلیون مترمکعب آب به استانهای خراسان جنوبی، خراسان رضوی و سیستان و بلوچستان منتقل میشود. این آب میتواند نقطه عطفی در توسعه صنعتی و کشاورزی شرق کشور باشد.
تأثیر بر صنعت و کاهش تنش آبی
کارشناسان اقتصادی معتقدند ورود آب پایدار به استان، بهویژه برای بخش صنعت، میتواند نقطه عطفی در توسعه خراسان جنوبی باشد. بسیاری از صنایع بزرگ استان در سالهای اخیر به دلیل محدودیتهای آبی، با کاهش ظرفیت یا توقف توسعه مواجه بودهاند.
یک فعال صنعتی در گفتوگو با خبرنگار فارس میگوید: اگر آب پایدار برای صنعت تأمین شود، هم اشتغال حفظ میشود و هم سرمایهگذاران با اطمینان بیشتری وارد استان خواهند شد. این موضوع بهصورت غیرمستقیم به نفع کل استان است.
آب دریا؛ مکمل، نه جایگزین مدیریت مصرف
با وجود اهمیت این طرح، مسئولان و کارشناسان تأکید دارند که انتقال آب از دریا بهتنهایی راهحل همه مشکلات نخواهد بود. مدیریت مصرف، اصلاح الگوی کشت و افزایش بهرهوری آب همچنان باید در اولویت برنامههای استانی قرار داشته باشد.
یک استاد دانشگاه بیرجند در این باره میگوید: انتقال آب، یک فرصت است نه مجوز مصرف بیرویه. اگر همزمان با ورود آب جدید، اصلاحات ساختاری انجام نشود، بحران فقط به تعویق میافتد.
چشمانداز پیش رو
خراسان جنوبی امروز در نقطهای قرار دارد که تصمیمهای کلان آبی میتواند مسیر آینده آن را تغییر دهد. پروژه انتقال آب از دریای عمان، در کنار سیاستهای مدیریت مصرف، میتواند زمینه عبور تدریجی استان از شرایط بحرانی را فراهم کند؛ مسیری دشوار، اما ضروری برای حفظ جمعیت، توسعه اقتصادی و پایداری زیستمحیطی شرق کشور.
