فعالان معدنی هشدار میدهند: بدون تعریف علمی و شفاف مسئولیت اجتماعی، کمکها پراکنده و مطالبهها بیحدوحصر میشود و فرصت واقعی توسعه روستاها از دست میرود.
خراسان جنوبی، مسئولیت اجتماعی معادن خراسان جنوبی طی سالهای اخیر به موضوعی بحثبرانگیز تبدیل شده و فعالان بخش خصوصی بارها بر ضرورت شفافیت، قانونمندی و تعریف علمی این مفهوم تأکید کردهاند. کارشناسان و مدیران معدنی استان معتقدند نبود چارچوب مشخص باعث شده مطالبهگریها پراکنده، غیرکارشناسی و حتی احساسی شود و این وضعیت نهتنها روند فعالیتهای معدنی را با چالش مواجه میکند، بلکه میتواند به تنشهای اجتماعی و بدبینی نسبت به معادن بینجامد.در نشستهای متعددی که طی ماههای گذشته با حضور فعالان معدنی، نمایندگان بخش خصوصی و مسئولان استان برگزار شد، مدیران شرکتهای معدنی از جمله معدن طلای شادان، گودکان، شرکت میناکان و زغالسنگ پروده طبس، نظرات خود را درباره نحوه اجرای مسئولیت اجتماعی ارائه کردند و بر ضرورت ایجاد چارچوب علمی، شفاف و قابلپیگیری برای هزینهکرد منابع تأکید کردند.
وضعیت کنونی و چالشها
داوود رئیسی، مدیرعامل معدن طلای شادان، در این باره با تأکید بر اینکه هدف معادن فرار از مسئولیت نیست، اظهار داشت: ما نه به دنبال گرفتن چیزی هستیم و نه قصد داریم از زیر بار مسئولیت اجتماعی شانه خالی کنیم، اما مطالبه ما این است که اگر بودجهای برای روستاهای اطراف معدن در نظر گرفته شده، یک مرجع مشخص و عاقل به ما بگوید این پول دقیقاً کجا باید هزینه شود.وی افزود: بارها پیشآمده که ما با نیت کمک به روستا کاری انجام دادهایم اما چون این اقدام دیده نشده یا به شکل پراکنده انجام شده، در ذهن مردم تصور شده که معدنکاری نکرده است. وقتی اولویتها مشخص نباشد، نتیجه همین میشود.رئیسی همچنین بر این نکته تأکید کرد: مسئولیت اجتماعی نمیتواند جایگزین وظایف دولت شود، اما بخش خصوصی باید سهم خود را در قالب یک برنامه مشخص و قابلاجرا ایفا کند.علی بخشی، مدیر بهرهبرداری معدن گودکان، نیز با انتقاد از برداشتهای احساسی و فضاسازیهای اخیر علیه فعالیتهای معدنی، تأکید کرد: مسئولیت اجتماعی باید تعریف علمی و واحد داشته باشد و نباید هر کمکی یا عدم کمک، مبنای قضاوتهای نادرست و مطالبهگری غیرمنطقی قرار گیرد. وی گفت: معادن تاراجگر نیستند و سرمایهگذار بدون سود، در منطقه نمیماند. هر اقدام توسعهای معدن، از ایجاد اشتغال گرفته تا فعالکردن محدودههای جدید و توسعه محلی، بخشی از مسئولیت اجتماعی است، نه فقط کمکهای نقدی بهحساب میآید.
ضرورت تعریف علمی مسئولیت اجتماعی
علیرضا عابدی، نایبرئیس کمیسیون معدن اتاق بازرگانی بیرجند، نیز با استناد به چارچوبهای بینالمللی، تأکید کرد: مسئولیت اجتماعی شرکتها در استان تاکنون علمی و اصولی تعریف نشده است. وی گفت: طبق تعریف یونسکو، CSR یعنی پاسخگویی شرکتها در قبال اثراتشان بر جامعه و محیطزیست، نه فقط درآمدزایی یا کمکهای موردی. این مفهوم باید بهصورت علمی به مردم، مسئولان و رسانهها معرفی شود تا مطالبهگریهای نادرست کاهش یابد.عابدی افزود: تا وقتی تعریف درست وجود نداشته باشد، فرماندار، شورا، امامجماعت، نهادهای محلی یا حتی مأمور پاسگاه هرکدام بر اساس برداشت شخصی توقع ایجاد میکنند و این وضعیت هم معادن را دچار مشکل و هم فضای اجتماعی روستاها را متشنج میکند. وی تأکید کرد: کمیسیون مسئولیت اجتماعی باید چارچوب درست ارائه دهد، فرهنگسازی کند و مسیر را از مطالبهگری احساسی به رفتار حرفهای سوق دهد.
شفافیت مالی و تمرکز منابع
مدیران دیگر معادن استان نیز بر شفافیت و تمرکز منابع CSR تأکید داشتند. جهانگرد، مدیر شرکت کانسار خلیج فارس، خاطرنشان کرد: عدم هماهنگی و پراکندگی منابع باعث چالشهای اجرایی و حتی جریمههای غیرضروری شده است. پیشنهاد ما ایجاد حسابهای مشخص برای هزینههای منطقهای و پروژههای توسعهای است تا منابع به شکل شفاف و قابلرصد استفاده شوند.علیاصغر محمدزاده، قائممقام مدیرعامل شرکت میناکان، با اشاره به ظرفیت قانونی مسئولیت اجتماعی طبق ماده ۱۴ و تبصرههای مرتبط، افزود: بخش قابلتوجهی از منابع اجتماعی که قرار است به مجموعهها اختصاص یابد، بیش از ۵۰ درصد است و حدود ۴۰ میلیارد تومان قابلیت هزینه دارد. ما متعهد هستیم این منابع را اخلاقاً و قانونی در حوزههای اجتماعی مصرف کنیم و این اقدام نباید با مقاومت اجرایی مواجه شود.علیرضا جلالیان، مدیر مجتمع معدنی استان، نیز بر قانونمندکردن نظام پرداختها و تمرکز بر توسعه زیرساختهای منطقهای تأکید کرد و گفت: مشکلاتی مانند تأخیر در صدور مجوزها، دخالتهای غیرضروری برخی نهادها و محدودیت در استفاده از منابع، روند اجرای پروژهها را کند کرده است. اگر منابع مالی قانونی و شفاف در استان متمرکز شود، میتوان پروژههای زیرساختی و توسعهای را بدون دغدغه اجرا کرد و مسئولیت اجتماعی معادن را به شکل واقعی و تأثیرگذار عملیاتی نمود.
قدامات عملی و نمونهها
مجید پاک روح، مدیر روابطعمومی شرکت زغالسنگ پروده طبس، نمونهای از اقدامات CSR شرکت خود را تشریح کرد: در سالهای ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ بیش از ۴۰ میلیارد تومان در توسعه بیمارستان طبس هزینه کردیم و فعالیتهای فرهنگی، ورزشی و آموزشی نیز انجام شد. اما متأسفانه این اقدامات کمتر موردتوجه عمومی و سازمانهای مرتبط قرار گرفته است.وی بر ضرورت تشکیل کارگروه مسئولیت اجتماعی استان تأکید کرد تا منابع بهصورت هدفمند هزینه شوند و اثرات واقعی و ملموس CSR برای مردم و برند شرکتها تضمین شود.علیرضا خامه زر، رئیس اتاق بازرگانی بیرجند، نیز بر حرفهایسازی مسئولیت اجتماعی معادن تأکید کرد و گفت: فعالیتها اغلب محدود و غیر سازمانیافته است و روابطعمومیها توان لازم برای اطلاعرسانی و اجرای مؤثر ندارند. هدف ما ایجاد چارچوب مشخص و علمی است تا اقدامات CSR بهصورت مستمر و قابلپیگیری انجام شود و مردم محلی از اثرات مثبت آن بهرهمند گردند. وی افزود: برنامههایی برای آموزش فنی و حرفهای، بورسیه دانشجویان رشته معدن و تأمین نیروهای متخصص در رشتههای برق، مکانیک و معدن داریم تا نیازهای منطقه به نیروی کار ماهر تأمین شود.
هشدار نسبت به مطالبهگری احساسی
احمد پروین، رئیس کمیسیون معدن اتاق بازرگانی بیرجند، با انتقاد از بیانهای احساسی در تریبونهای رسمی، گفت: بیان مطالب غیرکارشناسی نهتنها درست نیست بلکه فضای اجتماعی را دچار تنش میکند. بخش معدن از ابتدا تا پایان پرداختهای متعدد قانونی از جمله حقالارض، هزینههای زیرساختی، حقوق دولتی و مالیات را انجام میدهد و نمیتوان رقم جدیدی را بدون قانون به معادن تحمیل کرد.وی تأکید کرد: مبدع اصلی بسته مسئولیت اجتماعی باید خود استان باشد. اگر این بسته را آماده نکنیم، دیگران تصمیمگیری خواهند کرد و اصلاح آن بسیار پرهزینه خواهد بود.
راهکارها و جمعبندی
فعالان بخش خصوصی و کارشناسان تأکید بر تدوین و تعریف علمی و واحد CSR بر اساس استانداردهای بینالمللی، تشکیل کارگروه علمی و سازمانیافته برای نیازسنجی مناطق معدنی و مدیریت منابع، تمرکز منابع CSR در یک مرجع قانونی و شفاف برای جلوگیری از پراکندگی و توقعات غیرمنطقی، شفافسازی حقوق دولتی معادن و سهم بخش خصوصی برای توسعه زیرساختها و مسئولیت اجتماعی واقعی، اطلاعرسانی شفاف و مستمر درباره اقدامات CSR و پروژههای توسعهای و ادغام مسئولیت اجتماعی با توسعه پایدار مناطق معدنی شامل اشتغال، آموزش، بهداشت، محیطزیست و بازسازی پس از پایان عمر معدن دارند.جمعبندی فعالان معدنی استان حاکی است که مسئولیت اجتماعی معادن خراسان جنوبی در صورت شفافیت، قانونمندی و چارچوب علمی میتواند به توسعه پایدار، اعتماد مردم و سرمایهگذاران و ارتقای اعتبار اجتماعی شرکتها منجر شود و از ایجاد تنشهای اجتماعی غیرضروری جلوگیری کند.
